Tên di sản : Di tích KCH Ly Cung
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di sản :
Di tích khảo cổ
Sô quyết định : 985 -QĐ/VH
Giới thiệu
Ly Cung lịch sử:
Ly Cung được xây dựng là nằm trong ý đồ thay triều đổi ngôi của Hồ Quý Ly đối với nhà Trần.
Năm 1395, Trần Nghệ Tông qua đời. Từ đây, quyền lực trong vương triều thực sự do Hồ Quý Ly nắm giữ. Với nhãn quan chính trị sắc sảo và có đầu óc cách tân, Hồ Quý Ly nhận thức rõ các thế lực quý tộc Trần sẽ kiên quyết chống lại và tìm mọi cách loại trừ ông. Trong khi trong nước vương triều Trần suy yếu thì ở phía Bắc, Trung Hoa dưới quyền quản lý của nhà Minh đang bước vào giai đoạn phát triển có ý đồ mở rộng lãnh thổ xuống phía Nam. Để chuẩn bị đối phó với họa xâm lược ở phương Bắc, bảo vệ nền độc lập dân tộc và bảo toàn sự nghiệp canh tân đất nước của mình. Hồ Quý Ly đã quyết định chuyển kinh đô từ Thăng Long vào Thanh Hóa. Thanh Hóa đất rộng người đông, từng là vị trí chiến lược quan trọng trong cuộc kháng chiến chống giặc Nguyên – Mông lần thứ 2 vào năm 1285. Mặt khác ở Thanh Hóa, ảnh hưởng của quý tộc Trần và lực lượng của họ không mạnh như ở Kinh đô.
Từ một sự kiện dời đô như vậy từ Thăng Long vào Thanh Hóa vào năm 1397, rồi sau đó giết vua Trần là Thuận Tông (1399) đã chính thức truất ngôi của vua Trần Thiệu Đế, tự xưng làm vua và lập ra triều đại nhà Hồ.
Sự kiện lịch sử trên đây có liên quan đến hai công trình kiến trúc quan trọng ở Thanh Hóa đó là Thành Tây Đô và Ly Cung. Thực ra, triều đại nhà Hồ tồn tại trong lịch sử khá ngắn ngủi, nhưng việc xây dựng Ly Cung với những tòa nhà nguy nga, tráng lệ, lầu son, gác tía, nơi trực tiếp diễn ra sự thay đổi triều, đổi ngôi, phải chăng biểu hiện tính cương quyết nhưng không kém phần vũ đoán của Hồ Quý Ly trước sự tha hóa của tầng lớp quý tộc Trần; vì thực chất Ly Cung chỉ là nơi giam lỏng vua tôi nhà Trần.
Ly Cung – một công trình kiến trúc nghệ thuật tiêu biểu của thời Trần – Hồ.
Phần kiến trúc chính (Chính điện).
Di tích được các nhà khảo cổ học Việt Nam khai quật đợt 1 vào tháng 10 năm 1979; đợt 2 năm 1980; đợt 3 năm 1983, đợt 4 tháng 1 năm 1985. Những lần khai quật như trên cho thấy khu vực Ly Cung nằm trên một diện tích vào ngàn mét vuông.
Kiến trúc chính của Hoàng Cung có mặt bằng gồm 176m2, chiều ngang 13,6m; chiều dọc 13m. Hàng đá xanh bó móng được gia công thành những khối vuông vức, đầu tiếp giáp có lỗ đổ cá bằng chì (5 x 5 x 4cm), liên kết với nhau thành một khối. Bên ngoài hàng đá xanh bó nền là một hàng gạch hoa bó vỉa bao quanh, diềm ngoài hàng gạch hoa là một hàng gạch bìa xếp đứng, để giữ cho dải gạch hoa khỏi bị xê dịch. Tiếp theo hàng gạch hoa bó vỉa là một hàng đá xanh có đục lỗ vuông để dựng lan can có kích thước 18 x 15 x 5cm. Những chân tảng đá còn sót lại trên nền chính điện như một minh chứng về sự đồ sộ của Ly Cung.
Phần sân điện:
Phần sân điện có bố cục gần vuông (11,5m x 10,5m). Toàn bộ mặt lát bằng loại đá phiến với kích thước khá lớn có diềm gạch hoa bao xung quanh. Hai hàng gạch bìa kẹp giữa hàng gạch hoa xung quanh tạo thành một chân đế giữ cho gạch hoa khỏi bị xê dịch. Diềm gạch hoa này không tạo thành một hình khép kín mà được bắt góc quay ra, bao lấy một vài kiến trúc khác. Một số giếng đá cách nền kiến trúc đá 8m, có đường kính miệng 3m, ghép bởi 10 phiến đá hình vành khăn. Bên trong và bên ngoài của nền sân điện còn tìm được những viên ngói mũi hài lớn, những mẫu lá đề đẹp mắt, những hiện vật nghệ thuật đá ở đây được chạm hoa cúc dây, cánh sen, tượng chó,…Tất cả cho thấy Ly Cung có quy mô khá rộng, không kém phần nguy nga tráng lệ mang đầy đủ phong cách kiến trúc thời Trần.
Một số hiện vật tiêu biểu:
Hiện vật đá: với 600m2 đã được khai quật, di tích Ly Cung đã đóng góp cho kho tàng nghệ thuật điêu khắc cổ xưa của dân tộc bộ hiện vật phong phú cả những loại hình và hoa văn trang trí.
Tượng đá (loại tượng tròn): Có hai hiện vật độc đáo, tượng vịt, vịt được chế tạo bằng đá cát tính cách điệu nhưng vẫn có đủ mỏ, mắt, cổ, thân mình. Tượng chó được tạc ở tư thế ngồi, hai chân trước thẳng, đầu nhìn ngang, tai cụp, mắt mở, tượng cao 0,50m.
Hiện vật đất nung: cũng rất phong phú, có những loại tượng đầu rồng, tượng đầu chim, tượng đầu sư tử,…Đặc biệt là những mẫu gạch hoa lát sân điện, gạch hoa văn rộng ốp tường…
Cá chì: Cá chì ở Ly Cung nhiều mẫu còn đang làm nhiệm vụ liên kết các khối đá lại với nhau, phải cậy mới lấy ra được. Những cá chì này có hình dạng và kích thước giống nhau. Tất cả đều là chì nguyên chất rất dẻo.